Magnus

Macbeth

Van alle theaterstukken die William Shakespeare schreef, was Macbeth de kortste tragedie. Het stuk werd geschreven tussen 1603 en 1607 en is naar horen zeggen voor een gebaseerd op een waargebeurd verhaal over de koning van Schotland (Macbeth) die zichzelf de troon toe-eigende door koning Duncan de eerste in 1040 te doden.

Het verhaal

Macbeth is een generaal vol moed die een voorspelling gedaan krijgt door drie heksen: hij zal koning worden van Schotland. Dit wekt de ambitie in Macbeth en zet hem aan tot donkere daden. Hij organiseert de dood van koning Duncan. Als hij eenmaal troonbezitter is, heerst hij vol tirannie, omdat hij bang is dat ook het tweede deel van de voorspelling uitkomt: zijn ondergang.

Doordat koning Macbeth zich gedwongen ziet nog meer mensen te doden om zijn positie te beschermen, komt het volk in opstand. Er volgt een enorm bloedbad, en Macbeth en zijn vrouw die zich van haar meest meedogenloze kant laat zien, worden tot krankzinnigheid gedreven en vinden uiteindelijk de dood.

Evenals de tragedie van Oedipus krijgt Macbeth het niet voor elkaar aan de voorspelling over zijn lot te ontsnappen. Sterker nog, elke poging die hij doet, is juist een toenadering tot het uitkomen van de voorspelling en zijn ongelukkige noodlot.

Het stuk is diverse malen verfilmd en in televisieseries bewerkt.

Vervloekt?

Er hangt een donkere mystieke sfeer om het theaterstuk van Macbeth heen. Het staat er namelijk om bekend dat er zich vaak onverklaarbare ongelukken en tegenslagen voordoen bij het opvoeren van Macbeth. Dit haakt natuurlijk prachtig in op de bijgelovige aard van veel theateracteurs. Bij Engelse acteurs wordt het stuk zelfs niet bij zijn echte naam genoemd, uit angst het onheil over zich af te roepen. De theaterspelers hebben het over het stuk als ‘The Scottish play’.

Wanneer de naam toch hardop wordt gezegd, moet het theater verlaten worden, en moet men drie keer met de klok mee draaien, om vervolgens op de grond te tuffen en toestemming te vragen om weer naar binnen te mogen. Dit is om de “geest van Macbeth” ten gunste te houden.

Dood op de openingsavond

De aangenomen vloek die op Macbeth zou rusten, deed zich al voor in 1606 vanaf de allereerste uitvoering van het stuk; tijdens de avond van de opening trof de acteur die Lady Macbeth een ongelukkig noodlot – namelijk dat hij stierf.

De slachtoffers hebben zich vanaf toen opgestapeld. In 1672 werd door de acteur die Macbeth vertolkte per ongeluk een moord op het podium gepleegd door dat hij een echte dolk gebruikt om zijn tegenstander in het stuk te doden. In 1721 brandt het theater plat waar het stuk wordt opgevoerd. In 1775 wordt de acteur die de vertolking van Lady Macbeth op zich nam aangevallen door het publiek waaraan hij nog maar net kan ontsnappen. In 1849 brak er tijdens de opvoering een rel uit – 23 mensen kwamen hierbij om.

Dit soort ongelukken zijn voor blijven doen tot ook in de 20e eeuw, met mysterieuze gevallen van slachtoffers en sterfgevallen.

Hamlet

The Tragedy of Hamlet, Prince of Denmark is de oorspronkelijke titel, maar in de volksmond weet iedereen waar je het over hebt wanneer we Hamlet zeggen. Dit theaterstuk werd geschreven in de eerste jaren van de 17e eeuw door William Shakespeare. Het is misschien wel de bekendste tragedie ooit geschreven en ontelbare keren op het toneel voorgedragen. Hamlets frase ‘To be, or not to be, that is the question’ is wereldwijd bekend.

Het verhaal

De biologische vader van Hamlet is overleden en zijn geest spookt in de donkere uren van de nacht rond op het kasteel. Deze geest vertelt op een gegeven moment aan zijn zoon Hamlet dat hij in werkelijkheid vermoord is, en hoe dit plaats heeft gevonden. Claudius zou de dader zijn. Hamlet raakt in de war en vraagt zich af wat te doen. Is de geest echt, en is wat hij zegt waar? Of zijn er duistere krachten in het spel die proberen om hem naar het kwade pad te trekken? Antwoorden op deze vragen staan vervolgens centraal in de rest van het toneelstuk.

Hamlet als persoon

Veel acteurs die gepassioneerd zijn over theater en de verdieping van personages, raken niet uitgepraat over de persoon Hamlet en zijn complexiteit. Hij zou vol met tegenstellingen zitten. In het stuk wordt duidelijk dat Hamlet bewondering heeft voor mannen met passie die niet terugdeinzen om geweld te gebruiken. Hij zelf is echter meer van het nadenken en filosoferen. Hij heeft stemmingswisselingen, waarbij hij zich doldraait in besluiteloosheid, en dan ineens zich wentelt in impulsief geweld.

Als kijker en lezer blijft dan ook de vraag hangen of je nu wel of niet met een held te maken hebt. Hamlet heeft geen rechtlijnige reactie op de situatie, zoals we dat wel kennen van helden, die niet schromen om in actie te komen wanneer een levensbelangrijk probleem zich voordoet. In plaats van actie, verdwijnt Hamlet in twijfel en aarzeling over het wel of niet wreken van zijn vader.

En dat is wat Shakespeare zo briljant maakte in zijn schrijven; het verwachtingspatroon van de klassieke held wordt doorbroken en een menselijk weifelen wordt neergezet. Uiteindelijk gaat Hamlet ten onder aan zijn eigen schuldgevoel over zijn heldendaden. Ironisch gezien kenmerkt hem dit niet zo zeer als held, maar eerder als martelaar.

Komedie

Komedie en tragedie zijn genres in het theater. Ze worden afgebeeld op het kenmerkende plaatje van de twee maskers waarvan er één lacht en de ander huilt, dat symbool staat voor theater.

De genres vinden hun oorsprong in het oude Griekenland. Wanneer eenvoudig uitgelegd, zou je kunnen zeggen dat het belangrijkste verschil tussen komedie en tragedie is dat de komedie een humoristisch verhaal is dat goed afloopt, waar een tragedie daarentegen juist een ernstig verhaal vertelt met een triest einde.

Wat is een komedie

Een komedie kan in feite vrij gemakkelijk worden gedefinieerd; het is een verhaal met dat goed afloopt en dat het publiek aan het lachen maakt. In een komedie worden aan de hand van een verhaal de eigenaardigheden van gewone mensen geïllustreerd. Aan het einde heeft de hoofdpersoon altijd zijn doel bereikt, waardoor het verhaal een happy end heeft.

Er komt echter nog meer kijken bij een geslaagde komedie; Volgens de Oude Grieken had een goede komedie niet alleen het vermogen om het publiek gelukkig en aan het lachen te maken, maar kan het publiek ook een spiegel voorgehouden krijgen in ernstige sociale of individuele problemen.

Een komedie kan worden onderverdeeld in allerlei verschillende genres, waarvan kluchten, burlesken, satire of huiselijke komedie enkele voorbeelden zijn.

Romeo en Julia

De tragedie van Romeo en Julia is een toneelstuk dat William Shakespeare schreef toen hij nog aan het begin van zijn carrière stond. Het liefdesverhaal over een jonge Italiaanse man en vrouw van verschillende families, dat eindigt in een tragische dood van de geliefden, is een van de meest populaire theaterstukken gebleken uit het leven van Shakespeare. Naast Hamlet wordt het nog steeds het vaakst uitgevoerd in theaters, en de titelpersonages worden ook wel gezien als twee archetypische jonge geliefden.

Tragische romance

De typische tragedie over de liefde van Romeo en Julia kan zijn oorsprong al vinden in de verre Oudheid. Het plot van het verhaal is gebaseerd op een Italiaanse verzen, maar Shakespeare nam de artistieke vrijheid om nog een aantal belangrijke bijfiguren te introduceren, zoals Mercutio en Paris.

Het verhaal

Al eeuwen bestaat er een heftige vendetta tussen twee machtige families in Italië. Op een dag mondt deze uit in bloedvergieten. Een groep gemaskerde Montagues verstoort een Capulet feest van de Capulets. Hier valt de jonge Romeo Montague als een blok voor Juliet Capulet, die eigenlijk met de keuze van haar vader, graaf Paris, moet trouwen.

Juliet’s verpleegster helpt haar om een huwelijk voor te bereiden met Romeo voor de volgende dag, voordat ze vergeven is aan graaf Paris. Echter de tragedie wil dat Romeo’s poging een straatgevecht te stoppen leidt tot de dood van Juliet’s neef Tybalt. Hierdoor wordt Romeo verbannen.

Juliet doet een wanhopige poging om met Romeo herenigd te worden, en zet haar eigen dood in scene. Helaas krijgt Romeo niet op tijd bericht, en hij denkt dat Julia echt dood is. Hij ontneemt zich het leven in haar tombe. Julia wordt wakker en vindt Romeo’s lijk naast haar. Verscheurd van verdriet pleegt ook zij zelfmoord. De rouwende familie komt besluit vervolgens hun vete te begraven.

Zo is theater ontstaan

Een wereld zonder theater, het is iets wat de meesten onder ons zich niet eens kunnen voorstellen. Het kijken naar een toneelstuk of musical is tegenwoordig een van de belangrijkste manieren geworden om ons te vermaken, maar dit is niet altijd zo geweest.

We hebben het aan de Oude Grieken te danken dat er überhaupt theater bestaat, want hen wordt het begin van theater toegeschreven.

Theater en religie

Verschillende historici, maar ook grote filosofen zoals de Griekse Aristoteles, zijn ervan overtuigd dat theater zijn wortels vindt in de religie van het Oude Griekenland. Het was gebruikelijk om samen te komen en daar getuige te zijn van een uitvoering van religieuze ceremonies. Hierbij speelde je als toeschouwer geen actieve rol en was je dus “publiek”. Zo bloeide de vorm van theater op, en het was een logisch gevolg dat veel onderwerpen van theaterstukken gebaseerd zijn op Griekse mythologieën.

Grote Dionysia Festival

Historici kunnen met elkaar eens zijn dat het officiële echte begin van theater heeft plaatsgevonden op een religieus festival in Athene. Deze werd de Grote Dionysia genoemd en vond elk jaar plaats. Het Theater van Dionysius was de kern van het festival, en is vandaag de dag nog steeds op die plek te aanschouwen.

De Oude Grieken en theater

De formele ontwikkeling van het theater is volgens historici terug te leiden naar Athene. Theater is een Oud-Grieks woord, en er wordt gedacht dat de oude Atheners een goed ontwikkeld gevoel voor drama hadden. Dit werd betrokken in religieuze ceremonies, bruiloften, begrafenissen etc.

Doordat toeschouwers vaak aanwezig waren bij religieuze ceremonies was het slechts een kleine stap dat mensen toneelstukken begonnen te maken. Deze werden in de voorlopers van amfitheaters opgevoerd. De theaterstukken werden opgeschreven om de uitvoering makkelijk te kunnen herhalen.

Drie theaterstijlen

Niet alleen het theater werd door de Oude Grieken uitgevonden, maar ook werden er meerdere genres door hen gecreëerd. Deze staan tegenwoordig bekend als komedie, tragedie en satire. Theaterstukken in deze genres werden eerst uitgevoerd voor het publiek in Athene, waarna het zich verspreidde over heel Griekenland.

Alles duidt erop dat de oude Grieken het theater zoals wij dat nu kennen hebben uitgevonden. Sterker nog, een heleboel van de theaterstukken die toen zijn geschreven, zijn niet alleen maar bewaard gebleven, ze worden zelfs vandaag de dag nog steeds uitgevoerd. De voorbeelden hiervan zijn ontelbaar – een paar van de bekendste stukken zijn Oedipus Rex, Medea, en Prometheus Geketend.

Tragedie

Tragedie is een genres in het theater. Op het kenmerkende plaatje van de twee maskers die symbool staat voor theater verbeeldt het huilende masker de tragedie. Dit genre vindt, samen met komedie en satire, zijn oorsprong in het oude Griekenland.

Tragedie

Een tragedie handelt altijd over een buitengewoon persoon die door zijn eigen zwakheid tot de ondergang wordt gevoerd. Het wordt ook wel een treurspel genoemd. Het is een absolute klassieker onder de toneelstukken. Een tragedie als theaterstuk bevat altijd een intrige die een ernstige handeling betreft. Niet zelden loopt deze intrige uit op een noodlottige afloop. Dit wordt een exitus infelix genoemd. Er bestaan echter ook tragedies met een exitus felix, wat een gelukkige afloop betekent.

Een tragedie is in zijn verhaal vaak groots, overdreven en – het woord zegt het al – bijzonder tragisch. Een geslaagde tragedie heeft het vermogen om medelijden en angst op te roepen bij het publiek. In een tragedie gaat het leven van de hoofdpersoon van goed naar slecht. De intrige geeft altijd blijk van een groot probleem, en gedurende de ontwikkeling van het verhaal in de tragedie wordt toegewerkt naar het punt dat de held – de hoofdpersoon – tot inzicht van zijn falen komt. Dit wordt de agnitio genoemd. Na dit punt bereikt te hebben, volgt er een grootse en heftige ommekeer van de situatie. Dit heet de peripetie.

Tragedies hadden deze vorm niet zonder reden: het doel van de tragedie was om op deze manier de geest van het publiek te reinigen – ook wel de catharsis genoemd.